Αγωγοί φυσικού αερίου και πατριωτισμός

Δημοσίευσα το κείμενο που ακολουθεί, έντυπα και ηλεκτρονικά, το φθινόπωρο του 2009. Ήταν τα χρόνια, που οι κάτοικοι της Πέρδικας Θεσπρωτίας έδιναν τη μάχη τους ενάντια στην προοπτική πόντισης στην, αναπτυγμένη τουριστικά,  θαλάσσια περιοχή τους του ελληνο-ιταλικού αγωγού TGI, που θα μετέφερε "τράνζιτ" το αζέρικο φυσικό αέριο. Στη συνέχεια βέβαια η κυβέρνηση Σαμαρά εγκατέλειψε το σχέδιο χάριν του ανταγωνιστικού αγωγού TAP, καθώς, όπως είχε προβλέψει πρόωρα το άρθρο, μειονεκτούσε λόγω της μεγάλης διαφοράς σε χιλιόμετρα. Πριν από την εγκατάλειψη πάντως, το πολιτικό σύστημα δεν δίστασε να στιγματίσει τους κατοίκους της Πέρδικας ότι "εμποδίζουν την ανάπτυξη της Ηπείρου και της χώρας". Θυμήθηκα το παλιό μου κείμενο, διαβάζοντας ότι με πρωτοβουλία Ιταλών ακτιβιστών συγκροτείται περιβαλλοντικό μέτωπο ενάντια στις συνέπειες του ΤΑΡ σε όλες τις χώρες διέλευσης (Αζερμπαϊτζάν, Τουρκία, Ελλάδα, Αλβανία, Ιταλία) βλ. περισσότερα https://www.efsyn.gr/arthro/o-agogos-na-sevastei-perivallon , και καλό είναι να αποτιμούν όλοι τη στάση τους κατά το παρελθόν.
                                                                ----

«Το 2008 ήταν η χρονιά της μεγάλης θριαμβολογίας για τα κατορθώματα του κ. Καραμανλή στην ενεργειακή εξωτερική πολιτική και ιδιαίτερα για την υπογραφή της ελληνο-ρωσικής συμφωνίας για τον αγωγό φυσικού αερίου South Stream. Παρά το γεγονός ότι είχαν προηγηθεί πολύ πιο σημαντικές συμφωνίες της Ρωσίας με την Ιταλία και ουδείς στη γειτονική χώρα διανοήθηκε να τις παρουσιάσει ως απόδειξη μεγάλης πολιτικής ικανότητας του κ. Μπερλουσκόνι, στη χώρα μας επιβλήθηκαν διθυραμβικοί τόνοι για τη «στρατηγική» συμφωνία με τη Ρωσία, χύθηκε πολύ μελάνι για το «ανάστημα» του Έλληνα πρωθυπουργού απέναντι στους Αμερικάνους και καλλιεργήθηκε κλίμα ενθουσιασμού για τον «αναβαθμισμένο» διεθνή ρόλο της Ελλάδας και την εμπλοκή της στο διεθνή γεωπολιτικό ανταγωνισμό για τους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, το σύγχρονο «μεγάλο παιγνίδι».

Οι πρόσφατες εξελίξεις ήρθαν να διαψεύσουν κατηγορηματικά τις όποιες προσδοκίες. Ο κ. Πούτιν δεν είχε το παραμικρό πρόβλημα να αδειάσει τους εν Ελλάδι θαυμαστές του και να υπογράψει, στις 6 Αυγούστου, ενεργειακές συμφωνίες με την Τουρκία, οι οποίες είναι επίσης μεγαλύτερης σημασίας και αποδίδουν στη γειτονική χώρα, μάλλον πιο δικαιολογημένα, το χαρακτηρισμό του στρατηγικού εταίρου. Παρεμπιπτόντως, αν και κατά την υπογραφή της συμφωνίας ο Ρώσος πρωθυπουργός έκανε λόγο για δύο «κράτη» στην Κύπρο -για να γίνει διόρθωση στο γραπτό κείμενο της ομιλίας του σε δύο «τμήματα»-, είναι απορίας άξιο, γιατί η αναφορά αυτή δεν προκάλεσε σφοδρές καταγγελίες αλλά αμήχανη σιωπή των, κατά κανόνα λαλίστατων, αυτοαποκαλούμενων «πατριωτικών» δυνάμεων στη χώρα μας.     

Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και με συνειδητοποιημένο τον δευτερεύοντα ρόλο της χώρας μας, οι πρόσφατες εξελίξεις ενδέχεται να δώσουν ώθηση στα σενάρια προώθησης των αγωγών. Σε σημείο να απουσιάζει η ψύχραιμη αποτίμηση των συνεπειών της και να αποσιωπούνται τα αμφιλεγόμενα σημεία της. Ελάχιστοι λ.χ. ασχολήθηκαν με αυτό καθεαυτό το περιεχόμενο της ελληνο-ρωσικής σύμβασης για τον South Stream, από το κείμενο της οποίας προκύπτει η ανυπαρξία όρου για την χρήση του φυσικού αερίου με χαμηλότερη τιμή από την ελληνική οικονομία, με αποτέλεσμα το όποιο όφελος να περιορίζεται στα τέλη διελεύσεως. Με την ίδια εξάλλου λογική αντιμετωπίστηκαν και τα άλλα δύο διακρατικά δίκτυα μεταφοράς ενέργειας : Ο αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης και ο πιο ώριμος για ολοκλήρωση τουρκο-ελληνο-ιταλικός αγωγός φυσικού αερίου TGI. Και στις δύο περιπτώσεις οι ελληνικές φιλοδοξίες πήραν τη μορφή της με κάθε τίμημα συμμετοχής στον παγκόσμιο ενεργειακό ανταγωνισμό και της θυσίας κάθε σχεδίου ένταξης των δικτύων αυτών στις αναπτυξιακές προοπτικές των περιοχών διέλευσης. Υπό αυτά τα δεδομένα, οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις της διέλευσης (φαίνεται πως) ηχούν ως ασήμαντες λεπτομέρειες στα αυτιά των κρατικών φορέων και των ενδιαφερόμενων για υπεργολαβίες ιδιωτικών εταιριών.

Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του υποθαλάσσιου τμήματος του TGI, παρά τα όποια προβλήματα στην διασφάλιση της τροφοδοσίας με φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, μπαίνει εκ των πραγμάτων σε προτεραιότητα ενώ και το εταιρικό σχήμα IGI Ποσειδών, με ισοβαρή συμμετοχή της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου (ΔΕΠΑ) και της ιταλικής εταιρίας Edison, έχει συγκροτηθεί εδώ και πολλούς μήνες. Απομένει ένα αλλά σημαντικό αγκάθι : Η ειλημμένη, όπως τα πράγματα έδειχναν, απόφαση της κοινοπραξίας για την θέση πόντισης του αγωγού στο Ιόνιο πέλαγος, στην ευρύτερη περιοχή Πέρδικας – Συβότων του νομού Θεσπρωτίας, συναντά την καθολική αντίδραση των συλλογικών φορέων της περιοχής. 

Η επιχειρηματολογία των κατοίκων είναι ισχυρή. Όχι μόνο επειδή ενός κακού μύρια έπονται, επειδή δηλ. η επιλογή της θέσης πόντισης του TGI  θα αποτελέσει πρόκριμα και για την αντίστοιχη του South Stream. Κυρίως αναδεικνύεται ο ανορθολογισμός αυτής της θέσης σε σχέση με τον στόχο επιλογής της πλέον σύντομης διαδρομής προς τον τελικό προορισμό, την πόλη Οτράντο της νότιας Ιταλίας. Η συγκεκριμένη διαδρομή, επιδιώκοντας να παρακάμψει το εμπόδιο της Κέρκυρας από το νότο, είναι κατά πολλά χιλιόμετρα μεγαλύτερη, και φυσικά αντίστοιχα κεφάλαια ακριβότερη, από την εναλλακτική επιλογή της βόρειας παράκαμψης του νησιού. Ακόμη και εάν η βόρεια διαδρομή απαιτούσε την χρήση του αλβανικού υποθαλάσσιου χώρου (κάτι καθόλου δεδομένο με βάση τις αρχικές μελέτες της ΔΕΠΑ) με ένα αντίστοιχο μικρό ποσοστό συμμετοχής της γειτονικής χώρας στα έσοδα του αγωγού, οι οικονομίες κλίμακας θα ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερες. Δεν είναι τυχαίο ότι μια ελβετο-νορβηγική κοινοπραξία, η οποία κατέθεσε σχετικό αίτημα για κατασκευή και τρίτου αγωγού φυσικού αερίου μέσω του ελληνικού εδάφους προς την Ιταλία, του Trans Adriatic Pipeline, επιδιώκει να αξιοποιήσει ακόμη περισσότερο το γεωγραφικό πλεονέκτημα της βόρειας διαδρομής και τοποθετεί την πόντιση του αγωγού στη θάλασσα πολύ βορειότερα στην αλβανική ακτή.

Οι χωροταξικές και περιβαλλοντικές παράμετροι εγείρουν ακόμη σοβαρότερα για την περιοχή ερωτηματικά, καθώς η διαδικασία εγκατάστασης του αγωγού συνοδεύεται από υποβάθμιση των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων και από παρεμπόδιση της ελεύθερης πρόσβασης των ανθρώπων στη θάλασσα. Ήδη υπάρχει αρνητική διεθνής εμπειρία, όπως λ.χ. στην περιοχή της ρωσικής τουριστικής πόλης Γελεντζίκ της Μαύρης θάλασσας, όπου τοποθετήθηκε η αρχή του υποθαλάσσιου τμήματος αγωγού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Το σημαντικότερο πρόβλημα έγκειται ίσως στην απειλή έκρηξης λόγω της υψηλής συμπίεσης του αερίου, αναγκαίας ασφαλώς για την υποθαλάσσια διαδρομή του στο Ιόνιο πέλαγος. Από την άποψη αυτή, η τοποθέτηση του σταθμού συμπίεσης, μέτρησης και ρύθμισης του αερίου κοντά στην ακτή της Πέρδικας, πέραν των αναμφισβήτητων προβλημάτων μεγάλης κλίμακας ηχορρύπανσης και αισθητικής υποβάθμισης, συνιστά μείζον ζήτημα.

Πολύ περισσότερο που οι ακτές της Πέρδικας και των Συβότων είναι οι ωραιότερες στη Θεσπρωτία και για το λόγο αυτό η καρδιά της τουριστικής κίνησης ενός κατά τα άλλα υποβαθμισμένου νομού. Μια οικονομική δραστηριότητα, που υποδέχεται χιλιάδες επισκέπτες και συντηρεί εκατοντάδες θέσεις εργασίας, χαρακτηρίζεται δε ως ζώνη υψηλής τουριστικής ανάπτυξης από τα υφιστάμενα χωροταξικά σχέδια και μελέτες. Και είναι γνωστό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ότι η τουριστική βιομηχανία στηρίζεται κατά βάση στην προσδοκία, εξαρτώμενη απόλυτα από αστάθμητους παράγοντες. Ήδη και μόνη η αναγγελία του αγωγού έχει προκαλέσει προβλήματα στις τιμές της γης και αναβολές σε επενδυτικά σχέδια στην περιοχή.

Εύλογα επομένως, και παρά τις παλιότερες ψευδείς διαβεβαιώσεις της ΔΕΠΑ, στα πλαίσια του κοινοβουλευτικού ελέγχου ότι η πλειοψηφία της τοπικής κοινωνίας τάσσεται υπέρ του έργου, οι αντιδράσεις είναι έντονες. Αυτό καταδείχθηκε με πανηγυρικό τρόπο στο περυσινό δημοψήφισμα της Πέρδικας για την αποδοχή του αγωγού (1259 ψήφοι υπέρ του «όχι» και 10 υπέρ του «ναι»), το οποίο μάταια προσπάθησε να εμποδίσει η Περιφέρεια Ηπείρου.

Το δίλημμα είναι σε κάθε περίπτωση αντιπροσωπευτικό της σημερινής εποχής : από τη μία πλευρά η επιλογή ενός παγκοσμιοποιημένου δικτύου, στο οποίο όμως επενδύεται μια αποπροσανατολιστική αλλά επιθετική ρητορεία περί «εθνικού συμφέροντος», από την άλλη η υπαρκτή πραγματικότητα της ανάπτυξης στο τοπικό επίπεδο. Οι κάτοικοι της Πέρδικας έχουν επιλέξει το είδος του πατριωτισμού, που πραγματικά τους εκφράζει. Αρκεί να το καταλάβουμε και οι υπόλοιποι.»