Iδρύθηκε η "Διεθνής των ποταμών"

Τη φορά αυτή τα νέα, που έρχονται από το Σαράγιεβο, είναι καλά ! Από τις 27 μέχρι τις 29 του Σεπτέμβρη η πόλη φιλοξένησε την 1η Ευρωπαϊκή Συνάντηση για τα ποτάμια με τη συμμετοχή 250 ανθρώπων από 30 συνολικά χώρες, μελών περιβαλλοντικών οργανώσεων, ακτιβιστών, επιστημόνων και φυσιολατρών. Η Συνάντηση, που διοργανώθηκε από μια συμμαχία περιβαλλοντικών οργανώσεων με κεντρικό τον ρόλο της αυστριακής Riverwatch (Παρατηρητήριο Ποταμών) και της βοσνιακής Center for Environment (Κέντρο για το Περιβάλλον), αποφάσισε τη μετατροπή της σε μόνιμο θεσμό και η επόμενη διοργάνωση θα φιλοξενηθεί το 2020 στην Πορτογαλία.

Στο επίκεντρο της Συνάντησης τέθηκε ο συντονισμός του αγώνα ενάντια στην απειλή της κατασκευής νέων υδροηλεκτρικών φραγμάτων αλλά και για την αποκατάσταση των ποταμών με την κατεδάφιση των παλιών. Πρόκειται για επείγουσα ανάγκη, καθώς, όπως επισημαίνει και το Δίκτυο «Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος» (Εuropean Εnviromental Βureau), σχεδόν τα 2/3 των υδάτινων δρόμων της Ευρώπης είναι σε κακή οικολογική κατάσταση και έχουν υποβαθμιστεί σε βαθμό να μη μπορούν πλέον να φιλοξενήσουν λειτουργικά οικοσυστήματα. Ίσως η πιο βασική απειλή για την υγεία τους είναι η τερατώδης εξάπλωση της υδροηλεκτρικής ενέργειας με 25.000 μονάδες παραγωγής στις χώρες της Ε.Ε., χωρίς να περιλαμβάνονται καν τα «μικρά υδροηλεκτρικά», το όριο των οποίων είναι ούτως ή άλλως αμφιλεγόμενο (στη χώρα μας λ.χ. πριν από 20 χρόνια το όριο ήταν στα 5 MW και σήμερα έχει ανέβει στα 15). Σε παγκόσμια κλίμακα τα οικοσυστήματα του γλυκού νερού παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη απώλεια βιοποικιλότητας με εξαφάνιση του 81% της πανίδας τους ενώ 500 με 750 εκατομμύρια ανθρώπων υποφέρουν από άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις των φραγμάτων. Παλιότερα μάλιστα είχαν διοργανωθεί και 3 παγκόσμια συνέδρια φραγματοπαθών πληθυσμών.

Η επιλογή του τόπου της Συνάντησης δεν ήταν τυχαία. Η μοναδική περιοχή στην Ευρώπη, που διατηρεί σε σημαντικό βαθμό ελεύθερα τα ποτάμια της, είναι τα Βαλκάνια. Η μεγάλη οικολογική αξία των βαλκανικών ποταμών έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο παγκόσμιου επιστημονικού ενδιαφέροντος, η δε προστασία της πολιτικής κινητοποίησης. Το σύμβολο του Συνεδρίου ήταν οι γενναίες γυναίκες της Κρούζιτσα, ενός μικρού οικισμού της Κεντρικής Βοσνίας, που σταμάτησαν με τα σώματά τους τις μπουλντόζες και μέχρι να κερδίσουν την πρώτη δικαστική τους μάχη περιφρουρούσαν με 24ωρες βάρδιες το ποτάμι τους ! Χωρίς να μπορούν να κρύψουν τα δάκρυά τους, έγιναν δεκτές με επευφημίες από το σώμα των συνέδρων.

Η επικέντρωση στα Δυτικά Βαλκάνια δικαιώνεται από τους αριθμούς. Από τα αξιολογημένα 35.000 χιλιόμετρα ποταμών στην περιοχή το 30 % βρέθηκε να είναι σε κατάσταση σχεδόν παρθένα (το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες βορείως των Άλπεων είναι κάτω από 10 %) και πάνω από 50 % σε καλή κατάσταση, χωρίς μεγάλες υδρομορφολογικές τροποποιήσεις. Οι θετικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα είναι προφανείς : 69 είδη ιχθυοπανίδας ενδημούν στα βαλκανικά ποτάμια και πουθενά αλλού στον κόσμο ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο το 28 % των απειλούμενων ειδών διασώζονται εδώ. Για να μην επεκταθούμε στη ζωή και την οικονομία των παραποτάμιων πληθυσμών, το πολιτιστικό απόθεμα και τις τεράστιες δυνατότητες για φυσική ζωή, αναψυχή και τουρισμό. Συνεπώς τα βαλκανικά ποτάμια αξίζουν και με το παραπάνω τον επίζηλο τίτλο «γαλάζια καρδιά της Ευρώπης».

Το ζήτημα είναι ότι ο θησαυρός αυτός έχει μπει στο στόχαστρο των υδροηλεκτρικών λόμπυ. Ούτε λίγο ούτε πολύ 2.800 είναι τα εν εξελίξει σχέδια κατασκευής υδροηλεκτρικών έργων, μεγάλων και «μικρών» στα Δυτικά Βαλκάνια, ακόμη και σε περιοχές προστασίας, σε εθνικά πάρκα κλπ. Ασφαλώς οι επιδιώξεις εταιριών και κυβερνήσεων διευκολύνονται από το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες της περιοχής, μη ανήκοντας στην Ε.Ε., δεν καλύπτονται από το θεσμικό πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60 και της συναφούς νομοθεσίας. Δεν είναι φυσικά τυχαίο που πολύ συχνά οι ευρωπαϊκές εταιρίες αναλαμβάνουν την κατασκευή των φραγμάτων ή οι ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αναπτυξιακές τράπεζες που τα χρηματοδοτούν.

       Η ελληνική συμμετοχή αρίθμησε 9 μέλη, τα περισσότερα από τις οικολογικές οργανώσεις των Ιωαννίνων ενώ εκπροσωπήθηκαν και οι κινήσεις υπεράσπισης της Μεσοχώρας και πολιτών Ηλιούπολης, και 3 παρουσιάσεις με τίτλους «Αγώνες εναντίον των φραγμάτων και των εκτροπών ποταμών στη Βορειοδυτική Ελλάδα», «Αχελώος SOS» και «Ποτάμια και ρέματα στην Αττική». Στο μακρύ οδικό ταξίδι μας μέσα από 3 βαλκανικές χώρες προς το Σαράγιεβο είχαμε την ευκαιρία να «θαυμάσουμε» ορισμένα από τα «επιτεύγματα» της προηγούμενης γενιάς φραγμάτων, κατασκευασμένων επί «υπαρκτού σοσιαλισμού». Στο μεγαλύτερο απ’ αυτά, στον ποταμό Πίβα του Μαυροβουνίου, συναντήσαμε ομίχλη και κρύο σε μια ηλιόλουστη κατά τα λοιπά μέρα ! Και στον «ελεύθερο κόσμο» όμως, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χώρα μας, ο αναπτυξιακός μύθος των υδροηλεκτρικών φραγμάτων έχει προκαλέσει ουκ ολίγες καταστροφές και φυσικά, χωρίς την επαγρύπνηση των κινημάτων, απειλεί να τις συνεχίσει.

    Η Συνάντηση του Σαράγιεβο εξέδωσε Διακήρυξη με διεκδικητικό πλαίσιο απέναντι στα όργανα της Ε.Ε., τους διεθνείς χρηματοδοτικούς θεσμούς και τις εθνικές κυβερνήσεις, όπου, μεταξύ των άλλων, καλεί σε διακοπή της χρηματοδότησης της υδροηλεκτρικής ενέργειας, απόρριψη του χαρακτηρισμού της ως «πράσινης» και «ανανεώσιμης», υιοθέτηση ενός Οικολογικού Διαχειριστικού Σχεδίου για τα βαλκανικά ποτάμια με καθιέρωση περιοχών απαγόρευσης υδροηλεκτρικών ενώ περιλαμβάνει και γενικότερα αιτήματα διαφάνειας, συμμετοχής των πολιτών, ενεργειακής μετάβασης κλπ. Τα αιτήματα στηρίζουν τον στόχο της Ευρωπαϊκής Οδηγίας-Πλαίσιο 2000/60 να επανέλθουν τα ποτάμια σε καλή οικολογική κατάσταση μέχρι το 2027 αλλά επισημαίνουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις, ώστε να μην παραμείνει απλό ευχολόγιο.

Άλλες δύο εξελίξεις παρουσιάζουν επίσης ενδιαφέρον : Η πρώτη είναι η σχετική πολιτική, νομική και επιστημονική καμπάνια εναντίον των φραγμάτων με τίτλο «Σώστε τη γαλάζια καρδιά της Ευρώπης», που έχει ξεκινήσει με κοινή πρωτοβουλία 2 περιβαλλοντικών οργανώσεων, της προαναφερθείσας Riverwatch και της γερμανικής Euronatur (Ευρωπαϊκό Ταμείο Φυσικής Κληρονομιάς) και έχει οδηγήσει στη δημιουργία του δικτύου «Balkan rivers» (Βαλκανικοί ποταμοί) με επικέντρωση σε 3 περιοχές - κλειδιά : Στον ποταμό Σάβο στη Σλοβενία και την Κροατία, στο εθνικό πάρκο του Μάβροβο της (ΠΓΔ) Μακεδονίας και στον ποταμό Αώο/Βιόσα κυρίως στην Αλβανία και δευτερευόντως στην Ελλάδα.

Η δεύτερη διαδικασία έχει τα χαρακτηριστικά αντεπίθεσης. Ξεκινώντας εδώ και πολλά χρόνια από τις ΗΠΑ αλλά πλέον με ραγδαία επέκταση και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες και ιδιαίτερα στη Γαλλία, κερδίζει έδαφος η ιδέα της αποκατάστασης των ποταμών με την κατεδάφιση χιλιάδων παλιών, και ούτως ή άλλως εξαντλημένων από την εναπόθεση φερτών υλών, φραγμάτων. Είναι μια προοπτική, που αξίζει να τη βάλουμε στην ημερήσια διάταξη και στη χώρα μας.