Η ιστορία των Αυτοδιοικητικών εκλογών στα Γιάννενα

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ *

«Οι αποστάτες, τα ρέντζελα και οι δήμαρχοι» των Βαρβάρας Αγγέλη και Γιώργου Τσαντίκου

Πρώτα απ’ όλα πρέπει να πω δυο λόγια για τους συγγραφείς του βιβλίου. Η Βαρβάρα Αγγέλη και ο Γιώργος Τσαντίκος συστήθηκαν στο γιαννιώτικο αναγνωστικό κοινό ως δημοσιογράφοι του τοπικού Τύπου. Μετά από τη διακοπή της συνεργασίας τους αποφάσισαν, μαζί με τον συνάδελφό τους Γιώργο Πατέλη, αντί να ψάξουν για καινούργια δουλειά, να πάρουν τις δημοσιογραφικές τους τύχες στα χέρια τους, ιδρύοντας τη διαδικτυακή σελίδα «Τύπος Ιωαννίνων/typos-i.gr», που έχει πλέον καθιερωθεί ως έγκυρη φωνή παρουσίασης και σχολιασμού της τοπικής επικαιρότητας. Οι φιλοδοξίες της παρέμβασής τους φαίνεται όμως ότι δεν εξαντλούνται εκεί, διότι μας έχουν ήδη παραδώσει δύο πολύ ενδιαφέροντα βιβλία τοπικής ιστορίας.

Το πρώτο με τίτλο "25+1 ρετρό ιστορίες" μας παρουσίασε κτίρια, μνημεία και τοπόσημα των Ιωαννίνων, αφηγούμενο την ιστορία τους και την ιστορία των ανθρώπων, που συνδέθηκαν μ’ αυτά, μ’ ένα τρόπο πρωτότυπο και εύληπτο. Η δουλειά τους πήρε πολύ χρόνο έρευνας σε αρχεία εφημερίδων, βιβλιογραφία και αναμνήσεις ανθρώπων και είχε ως αποτέλεσμα μια μικρή ιστορία της πόλης μέσα από την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία της, αν θέλετε με μια καταβύθιση στο παρελθόν κάθε επιμέρους χώρου, για την οποία πασχίζει η σύγχρονη γενιά τουριστικών οδηγών. 

Ο ίδιος μόχθος διακρίνει και το σημερινό τους βιβλίο, που καταπιάνεται με την ιστορία των δημοτικών εκλογών από το 1925 μέχρι το 2014 στον Δήμο Ιωαννιτών αλλά και των νομαρχιακών από το 1990 στον Νομό Ιωαννίνων και των περιφερειακών από το 2010 στην Περιφέρεια Ηπείρου. Το βιβλίο εκδόθηκε πριν από τις πρόσφατες Αυτοδιοικητικές εκλογές και γι’ αυτό δεν συμπεριλαμβάνει τα αποτελέσματά τους.

Φυσικά υπήρχαν και πριν από το 1925 Δήμαρχοι στην πόλη, στην πραγματικότητα άρχισαν να διορίζονται ήδη από το 1871 ενώ η προσάρτηση των Ιωαννίνων στο ελληνικό κράτος το 1913 δεν άλλαξε το καθεστώς των διορισμών. Είναι μάλιστα ενδιαφέρον ότι ο τελευταίος Δήμαρχος της οθωμανικής περιόδου, ο Μουσουλμάνος Γιαγιά Μπέης παρέμεινε στη θέση του μέχρι το 1916.

  Ας αφήσουμε όμως την προϊστορία της Αυτοδιοίκησης και ας μπούμε στην ιστορία της, που αρχίζει με την καθιέρωσή της ως αιρετής εξουσίας. Θεωρώ ότι πρέπει να κατηγοριοποιήσουμε τις 19 (και ήδη 20) εκλογικές αναμετρήσεις σε 3 περιόδους : α) στην προπολεμική περίοδο β) στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι τη χούντα των συνταγματαρχών και γ) στο διάστημα από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Τα κριτήρια αυτής της περιοδολόγησης είναι :

-       Οι τεράστιες διαφορές στη φυσιογνωμία και το γενικό πολιτικό κλίμα της χώρας

-       Τα μεγάλα χρονικά κενά χωρίς εκλογές λόγω πολεμικών περιπετειών ή αντιδημοκρατικών εκτροπών μεταξύ των περιόδων αυτών

-       Και τέλος και ένα υποκειμενικό στοιχείο, καθώς για την τρίτη περίοδο των τελευταίων 40 χρόνων ένα σημαντικό τμήμα του σημερινού ακροατηρίου έχει προσωπικές αναμνήσεις, ενίοτε έντονες, πράγμα που ισχύει και για τον ομιλούντα.

     Θα προσπαθήσω να συνοψίσω τις ιστορίες, που μας αφηγούνται οι συγγραφείς, σε κάποιους αριθμούς :

-       Από το 1925 μέχρι τον πόλεμο έγιναν 3 εκλογικές αναμετρήσεις, από τις οποίες η Δεξιά κέρδισε την πρώτη, το 1925, με επικεφαλής τον Βασίλειο Πυρσινέλλα και το Κέντρο τις δύο επόμενες, το 1929 και το 1934, και τις δύο με τον Δημήτρη Βλαχλείδη.

-       Μέχρι το 1951 μεσολαβεί ένα κενό 17 χρόνων, το οποίο διακόπτεται μόνο από τις ιδιόρρυθμες εκλογές του 1944, όπου η εκλογή έγινε από τα εργατικά και τα επαγγελματικά σωματεία και είχε ως αποτέλεσμα την επιλογή του Πέτρου Αποστολίδη της Αριστεράς, τη στιγμή που ο ίδιος απουσίαζε από την πόλη όντας όμηρος του ΕΔΕΣ

-       Από το 1951 μέχρι το 1964 έγιναν 4 εκλογικές αναμετρήσεις, από τις οποίες οι δυνάμεις του Κέντρου κέρδισαν τις 3 (το 1951 με τον Θεόδωρο Θεοδωρίδη, το 1954 με τον Γρηγόρη Σακκά και το 1964 με τον Γιώργο Μελανίδη, την τελευταία φορά με τη σύμπραξη της Αριστεράς), και η Δεξιά αυτές του 1959 με έναν προαναφερθέντα, τον Σακκά ! Βλέπουμε ότι ο ίδιος άνθρωπος, ο διαβόητος Γορ – Γορ, το 1954 εμφανίστηκε ως, ιδιόρρυθμος είναι αλήθεια, εκπρόσωπος του Κέντρου και το 1959 της Δεξιάς. Η πορεία του Σακκά, που ξεκίνησε προπολεμικά ως εκδότης σατιρικής εφημερίδας, έχει ούτως ή άλλως να επιδείξει «ευελιξία», αφού κατάφερε να συνδυάσει τον έπαινο στη συνθηκολόγηση της Κυβέρνησης Τσολάκογλου με τη στέγαση πρώην ΕΛΑΣιτών στα ψηφοδέλτιά του και τον χοντροκομμένο λαϊκισμό με το ένστικτο πολιτικής επιβίωσης.

-       Και τέλος, από το 1975 μέχρι το 2014, οπότε έγιναν 11 εκλογικές αναμετρήσεις στον Δήμο Ιωαννιτών,  ο συνασπισμός του Κέντρου και της Αριστεράς ή κομματιών της κέρδισε 6 νίκες (το 1975 με τον Κώστα Μπέγκα, το 1982 με τον Σπύρο Κατσαδήμα, το 1990 και το 2010 με τον Φίλιππα Φίλιο, το 1994 με τον Λευτέρη Γκλίναβο και το 2014 με τον Θωμά Μπέγκα – η μοναδική περίπτωση οικογενειακής συνέχειας), η Δεξιά 4 (το 1978 με τον Κώστα Φρόντζο, το 1998 με τον Τάσο Παπασταύρο και το 2002 και 2006 με τις 2 συνεχόμενες νίκες του Νίκου Γκόντα) και η Αριστερά 1, το 1986 με τον Φίλιο. Ο τελευταίος, που κατέχει και το ρεκόρ των 3 δημαρχιακών θητειών στην πόλη, το 1986 εκλέχθηκε ως υποψήφιος του ΚΚΕ αλλά τόσο το 1990 όσο και το 2010 ηγήθηκε συνδυασμών, στους οποίους συμμετείχαν δυνάμεις του Κέντρου και της Αριστεράς.

Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο κεντροαριστερός προσανατολισμός είναι πλειοψηφικός στα Γιάννενα, με σημαντικότερη εξαίρεση τις 3 συνεχόμενες εκλογικές νίκες της Δεξιάς (ή της Κεντροδεξιάς αν προτιμάτε) από το 1998 μέχρι το 2006. Αυτό βεβαίως σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι τα στρατόπεδα είναι αμιγή και εύκολα διακριτά. Πολλές φορές η δυναμική των υποψηφίων διεμβολίζει αντίπαλους χώρους, οι μεταγραφές υποψηφίων συμβούλων δημιουργούν πολυσυλλεκτικά ψηφοδέλτια, οι εσωκομματικές διαμάχες και η παρέμβαση παραγόντων, όπως του βενιζελικού Υπουργού Ναυτικών Μπότσαρη το 1929, δημιουργούν αντίπαλα ψηφοδέλτια από τον ίδιο χώρο πολιτικής αναφοράς, η στάση των τοπικών Μέσων Ενημέρωσης δεν αντιστοιχείται πάντα με τη γενικότερη κατεύθυνσή τους και πολλοί άλλοι αστάθμητοι παράγοντες, για τους οποίους θα διαβάσετε στο βιβλίο, παίζουν τον δικό τους ρόλο στα τελικά αποτελέσματα.

Η επαγγελματική προέλευση των εκλεγμένων Δημάρχων είναι επίσης ενδιαφέρουσα : Στις 19 εκλογικές αναμετρήσεις οι γιατροί διατηρούν την πρώτη θέση με 7 νίκες (8 στις 20, αν προσθέσουμε και την πρόσφατη του Μωϋσή Ελισάφ !), έπονται οι δικηγόροι με 5, οι μηχανικοί με 3 (ο ένας αρχιτέκτονας), οι δημοσιογράφοι με 2 και τον κατάλογο συμπληρώνουν ένας ανώτερος υπάλληλος της Διοίκησης και ένας χημικός - οινολόγος.

Στον δεύτερο βαθμό Αυτοδιοίκησης, που καθιερώθηκε με τη διοικητική μεταρρύθμιση του «Καποδίστρια» το 1994, η συνεργασία ΠΑΣΟΚ – ΣΥΝ με επικεφαλής τον δημοσιογράφο Νίκο Ζαρμπαλά κέρδισε τις 2 πρώτες νομαρχιακές εκλογές και η Νέα Δημοκρατία με τον μηχανικό Αλέκο Καχριμάνη τις 2 επόμενες, ο οποίος συνέχισε τις νίκες του και στις περιφερειακές εκλογές, που θέσπισε το σχέδιο «Καλλικράτης», επικρατώντας το 2010, το 2014 και ήδη και το 2019 (5 συνεχόμενες εκλογικές νίκες !).

Ο Γιώργος και η Βαρβάρα έχουν καταπιαστεί με και έχουν δαμάσει ένα τεράστιο αρχειακό υλικό, το οποίο αναφέρουν και στο τέλος, προκειμένου να περιφρουρήσουν τον βασικό τους στόχο, που είναι η πυκνή και συνοπτική παρουσίαση. Και ενώ αυτή η επιδίωξη δίνει αναγκαστικά σ’ ένα βιβλίο μόλις 120 σελίδων μια «δημαρχοκεντρική» οπτική, την ίδια ώρα οι συγγραφείς του φροντίζουν να μη παραλείψουν τα ουσιώδη στοιχεία, ώστε να κατανοεί ο αναγνώστης το πλαίσιο. Σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου, που αντιστοιχεί και σε μια διαφορετική εκλογική αναμέτρηση, συμπεριλαμβάνεται μια παρουσίαση της γενικής πολιτικής κατάστασης στη χώρα, μια σύντομη περιγραφή του εκλογικού συστήματος, που αλλάζει διαρκώς, και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως 2 θάνατοι και 3 παραιτήσεις δημάρχων, οπότε στον σχετικό κατάλογο προστίθενται και οι αντικαταστάτες τους - ο Χριστόφορος Κωσταδήμας το 1964, ο Σπύρος Κατσαδήμας το 1965, ο Αλέκος Σόφης, λίγο πριν από τη σύλληψή του από τη χούντα, το 1967, ο Θεόδωρος Γεωργιάδης το 1980 και ο Χαρίλαος Τόλης το 1984 -, η υπεξαίρεση δημοτικού χρήματος κατά την πρώτη τετραετία, η εκλογή της πρώτης γυναίκας δημοτικού συμβούλου, της Ελευθερίας Σιόμπολα, το 1951 και το περίφημο ντημπέϊτ ενώπιον 1.500 ανθρώπων στο Παλλάδιο το 1986. Τέλος δεν απουσιάζουν οι πινελιές από την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα των Ιωαννίνων, όπως η έναρξη λειτουργίας του αεροδρομίου το 1933, η ανέγερση του Ξενία στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 και η κατεδάφισή του το 2005, το σκάνδαλο Γούκου το 1986 και το κλείσιμο της ΕΛΒΙΕΞ το 1998.

  Δεν θα παραλείψω και μια προσωπική ανάμνηση, που συνοδεύεται και από μία κριτική παρατήρηση. Ο λόγος είναι για τις πρώτες δημοτικές εκλογές της Μεταπολίτευσης, το 1975, με τη νίκη του Κώστα Μπέγκα απέναντι στον Κώστα Φρόντζο. Η φράση του Φρόντζου, από τα μικρόφωνα της προεκλογικής του συγκέντρωσης, «Αναμεράτε ρέντζελα να διαβούν τα ρούχα» σημάδεψε αναμφίβολα την αναμέτρηση και πρόσθεσε πάθος στον, ούτως ή άλλως έντονο, ριζοσπαστισμό της εποχής. Με την αναγγελία της νίκης του Μπέγκα στον δεύτερο γύρο ένα ανθρώπινο πλήθος ξεχύθηκε στην πλατεία με το σύνθημα «Απόψε μιλάνε τα ρέντζελα !». Η παρατήρησή μου αφορά τον τρίτο συνδυασμό των εκλογών, του Δημήτρη Παπαγιάννη, που κατά τους συγγραφείς αναφερόταν στον χώρο της Αριστεράς. Νομίζω ότι δεν είναι έτσι, αν κρίνει κανείς όχι τόσο από τις αναμνήσεις ενός 16χρονου τότε παιδιού όσο από το γεγονός ότι σημαντικά στελέχη και του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσωτερικού, που πρωταγωνίστησαν όλα τα επόμενα χρόνια στα πολιτικά πράγματα της πόλης, όπως ο Σόφης, ο Βαμβέτσος, ο Ζώλας, ο Ζαγορίσιος και ο Μάτης, εκλέχθηκαν δημοτικοί σύμβουλοι με το ψηφοδέλτιο του Μπέγκα.

Επιστρέφοντας στο βιβλίο, θεωρώ ότι διαθέτει ένα βασικό προσόν της καλής δημοσιογραφίας, τον γρήγορο ρυθμό, και διαβάζεται απνευστί ειδικά από όσους έχουν εμπλακεί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στην περιπέτεια των αυτοδιοικητικών εκλογών. Συνιστώ μάλιστα να συμπληρώσετε την ανάγνωση με ένα άρθρο, που έχει γραφτεί στο typos-i, για την ανάμνηση των παλιών δημάρχων στην ονοματοδοσία των δρόμων της πόλης. Κάποιοι από αυτούς βρίσκονται στο εμπορικό κέντρο της πόλης και είναι καθημερινά στο στόμα πολλών, χωρίς να ξέρουν σε ποιους αναφέρονται !  

Την ίδια ώρα αποτελεί ένα, παραπάνω από πολύτιμο, υλικό αναφοράς για την συγγραφή μιας συνολικής ιστορίας, πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής, της πόλης μας, που έχει πάψει προ πολλού να είναι «μικρή» - για «αθώα» ούτε να το συζητάτε.

* Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου, 16-10-2019 στον πολυχώρο Δ. Χατζής