Iδρύθηκε η "Διεθνής των ποταμών"

Τη φορά αυτή τα νέα, που έρχονται από το Σαράγιεβο, είναι καλά ! Από τις 27 μέχρι τις 29 του Σεπτέμβρη η πόλη φιλοξένησε την 1η Ευρωπαϊκή Συνάντηση για τα ποτάμια με τη συμμετοχή 250 ανθρώπων από 30 συνολικά χώρες, μελών περιβαλλοντικών οργανώσεων, ακτιβιστών, επιστημόνων και φυσιολατρών. Η Συνάντηση, που διοργανώθηκε από μια συμμαχία περιβαλλοντικών οργανώσεων με κεντρικό τον ρόλο της αυστριακής Riverwatch (Παρατηρητήριο Ποταμών) και της βοσνιακής Center for Environment (Κέντρο για το Περιβάλλον), αποφάσισε τη μετατροπή της σε μόνιμο θεσμό και η επόμενη διοργάνωση θα φιλοξενηθεί το 2020 στην Πορτογαλία.

Στο επίκεντρο της Συνάντησης τέθηκε ο συντονισμός του αγώνα ενάντια στην απειλή της κατασκευής νέων υδροηλεκτρικών φραγμάτων αλλά και για την αποκατάσταση των ποταμών με την κατεδάφιση των παλιών. Πρόκειται για επείγουσα ανάγκη, καθώς, όπως επισημαίνει και το Δίκτυο «Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος» (Εuropean Εnviromental Βureau), σχεδόν τα 2/3 των υδάτινων δρόμων της Ευρώπης είναι σε κακή οικολογική κατάσταση και έχουν υποβαθμιστεί σε βαθμό να μη μπορούν πλέον να φιλοξενήσουν λειτουργικά οικοσυστήματα. Ίσως η πιο βασική απειλή για την υγεία τους είναι η τερατώδης εξάπλωση της υδροηλεκτρικής ενέργειας με 25.000 μονάδες παραγωγής στις χώρες της Ε.Ε., χωρίς να περιλαμβάνονται καν τα «μικρά υδροηλεκτρικά», το όριο των οποίων είναι ούτως ή άλλως αμφιλεγόμενο (στη χώρα μας λ.χ. πριν από 20 χρόνια το όριο ήταν στα 5 MW και σήμερα έχει ανέβει στα 15). Σε παγκόσμια κλίμακα τα οικοσυστήματα του γλυκού νερού παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη απώλεια βιοποικιλότητας με εξαφάνιση του 81% της πανίδας τους ενώ 500 με 750 εκατομμύρια ανθρώπων υποφέρουν από άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις των φραγμάτων. Παλιότερα μάλιστα είχαν διοργανωθεί και 3 παγκόσμια συνέδρια φραγματοπαθών πληθυσμών.

Η επιλογή του τόπου της Συνάντησης δεν ήταν τυχαία. Η μοναδική περιοχή στην Ευρώπη, που διατηρεί σε σημαντικό βαθμό ελεύθερα τα ποτάμια της, είναι τα Βαλκάνια. Η μεγάλη οικολογική αξία των βαλκανικών ποταμών έχει αρχίσει να γίνεται αντικείμενο παγκόσμιου επιστημονικού ενδιαφέροντος, η δε προστασία της πολιτικής κινητοποίησης. Το σύμβολο του Συνεδρίου ήταν οι γενναίες γυναίκες της Κρούζιτσα, ενός μικρού οικισμού της Κεντρικής Βοσνίας, που σταμάτησαν με τα σώματά τους τις μπουλντόζες και μέχρι να κερδίσουν την πρώτη δικαστική τους μάχη περιφρουρούσαν με 24ωρες βάρδιες το ποτάμι τους ! Χωρίς να μπορούν να κρύψουν τα δάκρυά τους, έγιναν δεκτές με επευφημίες από το σώμα των συνέδρων.

Η επικέντρωση στα Δυτικά Βαλκάνια δικαιώνεται από τους αριθμούς. Από τα αξιολογημένα 35.000 χιλιόμετρα ποταμών στην περιοχή το 30 % βρέθηκε να είναι σε κατάσταση σχεδόν παρθένα (το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες βορείως των Άλπεων είναι κάτω από 10 %) και πάνω από 50 % σε καλή κατάσταση, χωρίς μεγάλες υδρομορφολογικές τροποποιήσεις. Οι θετικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα είναι προφανείς : 69 είδη ιχθυοπανίδας ενδημούν στα βαλκανικά ποτάμια και πουθενά αλλού στον κόσμο ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο το 28 % των απειλούμενων ειδών διασώζονται εδώ. Για να μην επεκταθούμε στη ζωή και την οικονομία των παραποτάμιων πληθυσμών, το πολιτιστικό απόθεμα και τις τεράστιες δυνατότητες για φυσική ζωή, αναψυχή και τουρισμό. Συνεπώς τα βαλκανικά ποτάμια αξίζουν και με το παραπάνω τον επίζηλο τίτλο «γαλάζια καρδιά της Ευρώπης».

Το ζήτημα είναι ότι ο θησαυρός αυτός έχει μπει στο στόχαστρο των υδροηλεκτρικών λόμπυ. Ούτε λίγο ούτε πολύ 2.800 είναι τα εν εξελίξει σχέδια κατασκευής υδροηλεκτρικών έργων, μεγάλων και «μικρών» στα Δυτικά Βαλκάνια, ακόμη και σε περιοχές προστασίας, σε εθνικά πάρκα κλπ. Ασφαλώς οι επιδιώξεις εταιριών και κυβερνήσεων διευκολύνονται από το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες της περιοχής, μη ανήκοντας στην Ε.Ε., δεν καλύπτονται από το θεσμικό πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60 και της συναφούς νομοθεσίας. Δεν είναι φυσικά τυχαίο που πολύ συχνά οι ευρωπαϊκές εταιρίες αναλαμβάνουν την κατασκευή των φραγμάτων ή οι ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αναπτυξιακές τράπεζες που τα χρηματοδοτούν.

       Η ελληνική συμμετοχή αρίθμησε 9 μέλη, τα περισσότερα από τις οικολογικές οργανώσεις των Ιωαννίνων ενώ εκπροσωπήθηκαν και οι κινήσεις υπεράσπισης της Μεσοχώρας και πολιτών Ηλιούπολης, και 3 παρουσιάσεις με τίτλους «Αγώνες εναντίον των φραγμάτων και των εκτροπών ποταμών στη Βορειοδυτική Ελλάδα», «Αχελώος SOS» και «Ποτάμια και ρέματα στην Αττική». Στο μακρύ οδικό ταξίδι μας μέσα από 3 βαλκανικές χώρες προς το Σαράγιεβο είχαμε την ευκαιρία να «θαυμάσουμε» ορισμένα από τα «επιτεύγματα» της προηγούμενης γενιάς φραγμάτων, κατασκευασμένων επί «υπαρκτού σοσιαλισμού». Στο μεγαλύτερο απ’ αυτά, στον ποταμό Πίβα του Μαυροβουνίου, συναντήσαμε ομίχλη και κρύο σε μια ηλιόλουστη κατά τα λοιπά μέρα ! Και στον «ελεύθερο κόσμο» όμως, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη χώρα μας, ο αναπτυξιακός μύθος των υδροηλεκτρικών φραγμάτων έχει προκαλέσει ουκ ολίγες καταστροφές και φυσικά, χωρίς την επαγρύπνηση των κινημάτων, απειλεί να τις συνεχίσει.

    Η Συνάντηση του Σαράγιεβο εξέδωσε Διακήρυξη με διεκδικητικό πλαίσιο απέναντι στα όργανα της Ε.Ε., τους διεθνείς χρηματοδοτικούς θεσμούς και τις εθνικές κυβερνήσεις, όπου, μεταξύ των άλλων, καλεί σε διακοπή της χρηματοδότησης της υδροηλεκτρικής ενέργειας, απόρριψη του χαρακτηρισμού της ως «πράσινης» και «ανανεώσιμης», υιοθέτηση ενός Οικολογικού Διαχειριστικού Σχεδίου για τα βαλκανικά ποτάμια με καθιέρωση περιοχών απαγόρευσης υδροηλεκτρικών ενώ περιλαμβάνει και γενικότερα αιτήματα διαφάνειας, συμμετοχής των πολιτών, ενεργειακής μετάβασης κλπ. Τα αιτήματα στηρίζουν τον στόχο της Ευρωπαϊκής Οδηγίας-Πλαίσιο 2000/60 να επανέλθουν τα ποτάμια σε καλή οικολογική κατάσταση μέχρι το 2027 αλλά επισημαίνουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις, ώστε να μην παραμείνει απλό ευχολόγιο.

Άλλες δύο εξελίξεις παρουσιάζουν επίσης ενδιαφέρον : Η πρώτη είναι η σχετική πολιτική, νομική και επιστημονική καμπάνια εναντίον των φραγμάτων με τίτλο «Σώστε τη γαλάζια καρδιά της Ευρώπης», που έχει ξεκινήσει με κοινή πρωτοβουλία 2 περιβαλλοντικών οργανώσεων, της προαναφερθείσας Riverwatch και της γερμανικής Euronatur (Ευρωπαϊκό Ταμείο Φυσικής Κληρονομιάς) και έχει οδηγήσει στη δημιουργία του δικτύου «Balkan rivers» (Βαλκανικοί ποταμοί) με επικέντρωση σε 3 περιοχές - κλειδιά : Στον ποταμό Σάβο στη Σλοβενία και την Κροατία, στο εθνικό πάρκο του Μάβροβο της (ΠΓΔ) Μακεδονίας και στον ποταμό Αώο/Βιόσα κυρίως στην Αλβανία και δευτερευόντως στην Ελλάδα.

Η δεύτερη διαδικασία έχει τα χαρακτηριστικά αντεπίθεσης. Ξεκινώντας εδώ και πολλά χρόνια από τις ΗΠΑ αλλά πλέον με ραγδαία επέκταση και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες και ιδιαίτερα στη Γαλλία, κερδίζει έδαφος η ιδέα της αποκατάστασης των ποταμών με την κατεδάφιση χιλιάδων παλιών, και ούτως ή άλλως εξαντλημένων από την εναπόθεση φερτών υλών, φραγμάτων. Είναι μια προοπτική, που αξίζει να τη βάλουμε στην ημερήσια διάταξη και στη χώρα μας.   

1η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων στα Γιάννενα

    

Για το περιεχόμενο και τους σκοπούς της Μπιενάλε με τον βασικό άξονα "η παράδοση εκ νέου" μπορείτε να μάθετε περισσότερα στον σύνδεσμο  https://bowb.org/. Το αντικείμενο αυτού του σύντομου κειμένου θα είναι οι άλλες δύο έννοιες του τίτλου, «Δυτικά Βαλκάνια» και «στα Γιάννενα».

    Κατ’ αρχήν η έννοια «Δυτικά Βαλκάνια», αν και σχετικά πρόσφατη, παρουσιάζει μια, τυπικά βαλκανική, πολυπλοκότητα. Προέκυψε ως παραπροϊόν των αιματηρών γιουγκοσλαβικών πολέμων και αρχικά είχε χαρακτήρα αποκλεισμού, προκειμένου να διαχωριστεί η περιοχή σε χώρες άξιες προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ρουμανία, Βουλγαρία) και ανάξιες ως ζώνες συγκρούσεων, αποσταθεροποίησης κλπ. Αντανακλούσε δηλαδή την ίδια στερεοτυπική και οριενταλιστική πρόσληψη, που είχε παλιότερα ο όρος Βαλκάνια συνολικά, όπως έχει αναλύσει σ’ ένα διορατικό κείμενό της η Βουλγάρα ιστορικός Μαρία Τοντόροβα. Όπως όμως συμβαίνει συχνά στην ιστορία των εννοιών, ο χρόνος τροποποίησε τη σημασία της και έδρασε υπέρ της καθιέρωσης γεωγραφικών κριτηρίων, σε σημείο ώστε να θεωρείται και η Ελλάδα, μέλος της Ε.Ε., τμήμα των Δυτικών Βαλκανίων. Βεβαίως απομένουν να γίνουν ακόμη πολλά μέχρι να εμπεδωθεί ως ζώνη οικονομικών, εμπορικών, τουριστικών και ασφαλώς πολιτιστικών ανταλλαγών. Υπό αυτή την οπτική η έννοια «Δυτικά Βαλκάνια» είναι μια έννοια για το μέλλον, μια έννοια υπό κατασκευή. 

     Τα Γιάννενα καλούνται να διεκδικήσουν ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στο μέλλον αυτό. Όχι μόνο λόγω της γεωγραφικής θέσης της πόλης στο βορειοδυτικό άκρο της Ελλάδας, όχι μόνο λόγω της σπουδαίας ιστορίας της ως εμπορικό, διοικητικό και πνευματικό κέντρο βαλκανικής εμβέλειας αλλά και λόγω της ζωντανής σχέσης, που διατηρεί και με την παράδοση και με τον σύγχρονο πειραματισμό, και ασφαλώς λόγω της ύπαρξης ενός αξιόλογου σύγχρονου πνευματικού και καλλιτεχνικού δυναμικού.

Με στόχο λοιπόν τον ενεργό βαλκανικό ρόλο στο επίπεδο του πολιτισμού ξεκινάει, φιλόδοξα αλλά προσγειωμένα, αυτός ο νέος πολιτιστικός θεσμός και είναι στο χέρι της πόλης, όχι μόνο των θεσμών της όσο κυρίως των ανθρώπων της, να τον αγκαλιάσουν. Ο χρόνος θα δείξει την εμβέλεια και την αντοχή του.

Ένα φόρουμ για το ταξίδι

Χθες το βράδι πήρα μέρος σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση στον Ελεύθερο κοινωνικό χώρο Αλιμούρα με θέμα «Για μια κριτική στον σύγχρονο τουρισμό». Αφορμή ήταν η έκδοση του τέταρτου τεύχους του περιοδικού Kaboom, το οποίο φιλοξενεί και σχετικό αφιέρωμα.

Δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του κινήματος στην πόλη, που επιχειρείται μια συζήτηση για την ουσία του τουρισμού κεντραρισμένη στη βασική διάκριση μεταξύ ταξιδιώτη και τουρίστα. Στα πλαίσια του Κοινωνικού Φόρουμ Ιωαννίνων είχαμε επιχειρήσει τη δεκαετία του 2000 να ανοίξουμε το θέμα, έχω διασώσει μάλιστα το κείμενό μου, που φιλοδοξούσε να έχει χαρακτήρα εισήγησης. Εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι μερικά χρόνια αργότερα επιχειρήσαμε και έμπρακτα μια «εναλλακτική» εκδρομή στη γειτονική Αλβανία, στο Βουθρωτό και το Αργυρόκαστρο. Όσο κι' αν μια δεκαετία μνημονίων έχει περιορίσει δραματικά τη δυνατότητα των περισσοτέρων να ταξιδεύουμε, θεωρώ ότι το κείμενο εκείνο διατηρεί την επικαιρότητά του και το δημοσιεύω αυτούσιο.

  --- 

Γνωρίζω κάποιους ανθρώπους σ’ αυτή την πόλη, που συμμερίζονται την αγάπη μου για τα ταξίδια. Με εξαίρεση όμως ορισμένες πολύ ειδικές μορφές διοργάνωσης «ταξιδιών» (λ.χ. οι εκδρομές του ορειβατικού συλλόγου) ή κάποιες ιδιωτικές συζητήσεις, η οποιαδήποτε συζήτηση και κυρίως η οποιαδήποτε πρακτική οργανωμένου ταξιδιού χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των τουριστικών πρακτορείων, την εμπορευματοποίηση της ταξιδιωτικής εμπειρίας και την τυποποίησή της στα χαμηλότερα δυνατά ποιοτικά επίπεδα.

Η βιομηχανία της τουριστικής αναψυχής ανήκει στις λεγόμενες βιομηχανίες του ελεύθερου χρόνου. Ο ελεύθερος χρόνος, αν και στις μέρες μας υπάρχει σε ιστορικά πρωτοφανείς ποσότητες για όλους και για τα λαϊκά στρώματα, εντούτοις στραγγαλίζεται από τα νεοφιλελεύθερα προτάγματα του ανταγωνισμού, θυσιάζεται στο βωμό της «επιτυχίας» και των δημοσίων σχέσεων και διαστρέφεται από τον καταναλωτισμό. Παρ’ όλα αυτά θεωρώ ότι η διαχείριση και η ανάκτηση του ελεύθερου χρόνου είναι πεδίο πάλης για την κοινωνική αλλαγή και μάλιστα με όρους συγκριτικά καλύτερους από οποιοδήποτε άλλο μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης.

Επιστρέφοντας ξανά στο ταξίδι, οι ομάδες και τα άτομα, που, περισσότερο ή λιγότερο, απαγκιστρώνονται από τα κυρίαρχα πρότυπα αναψυχής, επιβάλλεται να μην περιοριστούν σ’ ένα περιθωριακό ρόλο «πρότυπου ταξιδευτή» αλλά να λειτουργήσουν παιδευτικά, να παρέμβουν δηλ. πολιτικά ενάντια στο σημερινό σύστημα αναψυχής, την μετατροπή των πολιτών σε καταναλωτές και την αδιαφορία για τα (οποιαδήποτε) κοινά. Με επίγνωση ότι η αλλαγή των τουριστικών στερεοτύπων από μόνη της δεν σημαίνει άρνηση της εμπορευματοποίησης - αντίθετα πολλές φορές οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι απλώς η εμπροσθοφυλακή του μαζικού τουριστικού ρεύματος -, εντούτοις μπορεί να συμβάλει στην πολιτιστική ανάταση και στην αυτοκριτική στάση των υποψήφιων ταξιδιωτών. Θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμη τη διαμόρφωση στην πόλη μας ενός δημόσιου χώρου ανταλλαγής απόψεων και οργάνωσης προτάσεων για το ταξίδι, που ίσως να αποτελέσει μια εναλλακτική επιλογή και διέξοδο για, περισσότερους από όσους αυτή τη στιγμή φανταζόμαστε, ανθρώπους.

Ορισμένοι κοινοί τόποι της συνεύρεσης αυτής θα μπορούσαν να είναι :

- η θεώρηση του ταξιδιού ως ουσιαστικής επαφής με τις κοινωνίες υποδοχής (λ.χ. με τη βίωση του καθημερινού τους ρυθμού, με τη χρήση των δημόσιων μέσων συγκοινωνίας κλπ.) αντί του ενσταβλισμού σε τουριστικά γκέτο και της απομόνωσης στο μικρόκοσμο ενός γκρουπ

- η κριτική της επιλογής ταξίδι «για λόγους κύρους», με στόχο δηλ. την κοινωνική επίδειξη στον χώρο μόνιμης παραμονής, με αντίτιμο πολλές φορές την πλήξη. Στην περίπτωση αυτή θεωρώ προτιμότερη επιλογή τη μηδενική, δηλ. την αποφυγή του ταξιδιού

- η συμβολή στην αυτοκριτική στάση του υποψήφιου τουρίστα και στη συνειδητοποίηση των ευθυνών του απέναντι στις κοινωνίες υποδοχής

- ο συνδυασμός οργανωμένου και αυθόρμητου στοιχείου στην ταξιδιωτική εμπειρία 

Η θεματολογία και τα πεδία δραστηριοποίησης θα μπορούσαν να είναι εξίσου πολλά :

- η παρουσίαση εμπειριών και φωτογραφιών από συγκεκριμένα ταξίδια, η ανταλλαγή πληροφοριών, η παρουσίαση βιβλίων κλπ.

- η διοργάνωση ταξιδιών με τους δικούς μας όρους

- η διοργάνωση εκδηλώσεων με θέματα το ταξίδι, την τουριστική βιομηχανία, την αναζήτηση του «άλλου» τουρισμού κλπ.

- η συζήτηση για τη μορφή και το μέλλον του ταξιδιού στην περιοχή της Ηπείρου, η κριτική του κυρίαρχου μοντέλου τουριστικής (και οικονομικής) ανάπτυξης και η προώθηση των ήπιων και εναλλακτικών μορφών.

Ενάντια στην εθνικιστική υστερία στο τοπικό επίπεδο

Αντιεθνικιστικές μνήμες από τη μακεδονική διαμάχη στα Γιάννενα

Διαβάζω όλο και συχνότερα την εκτίμηση ότι η ελληνική κοινωνία βρίσκεται μπροστά στην ανάδυση ενός φασιστικού κόμματος, στην προοπτική του εκφασισμού της κλπ. Παρότι κανείς δεν μπορεί να το αποκλείσει, θεωρώ ότι η έκφραση βεβαιότητας υποτιμά την τεράστια διαφορά στους κοινωνικούς συσχετισμούς μεταξύ της πρώτης έξαρσης της σύγχρονης μακεδονομαχίας κατά την δεκαετία του ’90 και της σημερινής εποχής. Όσοι το παραβλέπουν, είτε είναι μικρής ηλικίας και δεν πρόλαβαν να αφομοιώσουν το κλίμα και τα γεγονότα εκείνης της δεκαετίας είτε είναι μεγαλύτεροι αλλά στην καλύτερη περίπτωση δεν τα αντιλήφθηκαν ενώ στη χειρότερη συνέβαλαν σ’ αυτά.   

Η μακεδονική υστερία του 1992 δεν ήταν «άλλη μία», έστω και ασυνήθιστη, έξαρση εθνικισμού στην ελληνική κοινωνία αλλά μία τομή, ένα «συμβάν» κατά την προσφιλή σήμερα ορολογία, που επηρέασε καθοριστικά τις πολιτικές μετατοπίσεις και τους συσχετισμούς. Η καταθλιπτική στοίχιση της συντριπτικής πλειοψηφίας πίσω από τις εθνικιστικές ονειρώξεις, η ανάδειξη πολιτικών τσαρλατάνων, η διαπόμπευση κάθε αντίθετης άποψης από επιθετικά πρωτοσέλιδα και τηλεδικαστήρια, και, ως αποκορύφωμα, μια σειρά ποινικών διώξεων και καταδικών καθαρά και μόνο λόγω έκφρασης της αντίθετης άποψης είναι η μαύρη κληρονομιά της δεκαετίας του ’90.

Η Αριστερά δεν έμεινε σε καμιά περίπτωση ανεπηρέαστη. Όχι μόνο επειδή ένα κομμάτι της, και κυρίως ο ΣΥΝ, πήρε μέρος στο συλαλητήριο της Θεσσαλονίκης αλλά και επειδή οι εξελίξεις σταδιακά παρήγαγαν μια βαθειά διαιρετική τομή στο εσωτερικό της, σχηματικά μεταξύ της Αριστεράς των «εθνικών στόχων» και αυτής της «βαλκανικής φιλίας». Από την άποψη αυτή είναι χαρακτηριστική η αντιμετώπιση του ΚΚΕ, που, ενώ στο μακεδονικό πρόβλημα πάνω-κάτω είχε τις ίδιες θέσεις με σήμερα («όχι στα συλαλητήρια – δεν υπάρχει μακεδονική μειονότητα»), τότε μεν υπέστη συστηματικό μπούλιγκ από τη νέα εθνικοφροσύνη ενώ στις μέρες μας αναγνωρίζεται, συχνά από τους ίδιους ανθρώπους, ως «συνεπής πατριωτική δύναμη». Μεσολάβησαν βεβαίως η σταδιακή προσαρμογή του λόγου του στις ανάγκες του συντηρητικού, και οπωσδήποτε πολυπληθέστερου, ακροατηρίου σε μια σειρά από άλλα μέτωπα, ορισμένες ηχηρές μεταγραφές τύπου Λιάνας Κανέλλη αλλά πάνω απ’ όλα η συγκρότηση μιας συνεπούς αντιεθνικιστικής Αριστεράς.

Κατά την άποψή μου αυτή η διαιρετική τομή, παρά τις μεταλλάξεις ή τις μεταμφιέσεις της, υφίσταται ακόμα και σήμερα και κάθε προσπάθεια για την υπέρβασή της στο όνομα ενός κοινού πολιτικού στόχου είναι καταδικασμένη είτε σε οπορτουνιστικά κουκουλώματα είτε, συνηθέστερα, στην επικράτηση της πιο εύκολης συνταγής για την «επικοινωνία με τις μάζες». Τα παραδείγματα αφθονούν : Η πορεία του Τσίπρα προς την εξουσία, κατά την οποία εγκατέλειψε νωρίς τον αντιεθνικισμό και πολύ-πολύ αργότερα την «ταξική μεροληψία», η ανάλωση των τροτσκιστών στη ΛΑΕ και πολλά ακόμη.

Από το 1992 λοιπόν χρονολογείται η εμφάνιση ενός μπλοκ αριστερών δυνάμεων με τη διεθνιστική αλληλεγγύη ψηλά στην ατζέντα τους - τηρουμένων φυσικά των αναλογιών, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ακόμη και για ένα μικρό ελληνικό Τσίμερβαλντ -, που χρειάστηκε να πολεμήσουν πολλές φορές και στη συνέχεια. Η ιστορική αναδρομή στη, δύσκολη στην αρχή, συγκρότηση ενός «αντιεθνικιστικού εμείς», κατά την έκφραση του Άγγελου Ελεφάντη, συνηθίζεται αυτή την εποχή αλλά παρουσιάζει κενά, καθώς περιορίζεται στην Αθήνα και αγνοεί την όποια περιφερειακή διάσταση. Είναι επομένως χρήσιμη η παρουσίαση της σχετικής δραστηριότητας στα Γιάννενα, η οποία δεν φιλοδοξεί φυσικά να καλύψει το κενό αλλά να αναδείξει την ανάγκη, πολιτική και ακαδημαϊκή, μιας ερευνητικής προσπάθειας.

Στην πόλη την πρωτοβουλία για την οργάνωση του αντιλόγου στην εθνικιστική μονοφωνία την πήρε, στα στερνά της, η οργάνωση του Ρήγα Φεραίου Ιωαννίνων. Η εκδήλωσή της, πιθανότατα η δεύτερη στη χώρα μετά από τη συζήτηση της Αριστερής Κίνησης του Ιστορικού - Αρχαιολογικού της Αθήνας, είχε ως θέμα «Αναζωπύρωση των εθνικισμών και μειονοτικά ζητήματα», ομιλητές τον Άγγελο Ελεφάντη και εμένα και πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 3 Απριλίου 1992. Στην αρχή δεν ήταν εύκολο να ξεπεραστεί η αρνητική προδιάθεση ενός σημαντικού τμήματος ακόμη και του ίδιου του ακροατηρίου της, αφής στιγμής όμως αυτό επιτεύχθηκε, ο προβληματισμός ήταν γόνιμος και δημιούργησε μια κρίσιμη μάζα για τη συνέχεια. 

Το επόμενο βήμα έγινε μετά από την καταδίκη, σε ποινή φυλάκισης 19 μηνών (!), των 4 μελών της Αντιεθνικιστικής – Αντιπολεμικής Συσπείρωσης, επειδή μοίραζαν την προκήρυξη με τίτλο «Οι γειτονικοί λαοί δεν είναι εχθροί μας. Όχι στον εθνικισμό και τον πόλεμο» (ένα πλήρες χρονικό των ποινικών διώξεων της περιόδου μπορείτε να διαβάσετε στο κείμενο του Κώστα Παπαδάκη στον σύνδεσμο http://pandiera.gr/δίκες-πολιτικών-διώξεων-αντιεθνικισ/ ). Ύστερα από πρωτοβουλία του Ελεφάντη και του Φίλιππου Ηλιού συντάχθηκε και διακινήθηκε ένα κείμενο έμπρακτης δημόσιας συμπαράστασης, το περίφημο κείμενο των «169 διανοουμένων», το οποίο «υιοθετούσε» την προκήρυξη και απευθυνόταν σε κάθε αρμόδιο Εισαγγελέα. Μεταξύ των άλλων επισήμαινε ότι «Δεν ανήκουμε στην Αντιεθνικιστική Αντιπολεμική Συσπείρωση. Επειδή όμως θεωρούμε ότι με την καταδίκη αυτή πλήττονται θεμελιώδη και κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα δικαιώματα που αφορούν την ελευθερία του λόγου και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και επειδή, ανεξάρτητα από τις

επιμέρους αντιλήψεις του καθενός μας για τα θέματα που αναφέρονται στην προκήρυξη, πιστεύουμε ότι είναι χρέος των πολιτών να υπερασπίζονται με όσα μέσα θεωρούν πρόσφορα τις

θεμελιώδεις ελευθερίες, ΣΥΝΥΠΟΓΡΑΦΟΥΜΕ την καταδικασμένη προκήρυξη και σας καλούμε, κύριε Εισαγγελέα, να λάβετε τα μέτρα που επιβάλλει η ισόνομη μεταχείριση των πολιτών». Ήταν ασφαλώς μια αμυντική κίνηση με στόχο την υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου ταυτόχρονα όμως και μια θαρραλέα πρόκληση προς τις εισαγγελικές αρχές, που πέτυχε το στόχο της και είχε ως αποτέλεσμα την παύση της άσκησης ποινικών διώξεων.   

Το κείμενο των 169 συνυπέγραψαν 15 μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων από όλες τις βαθμίδες και ο υποφαινόμενος, πράγμα που σημαίνει ότι το 1/10 των υπογραφών προερχόταν από τα Γιάννενα ! Το γεγονός πλήγωσε την τιμή της ντόπιας εθνικοφροσύνης και προκάλεσε την οργισμένη της αντίδραση, η οποία εκδηλώθηκε κυρίως στο Πανεπιστήμιο. Ένας σκληρός, ακροδεξιός πυρήνας μέσα στην ΟΝΝΕΔ αποφάσισε να συνετίσει τους εθνικούς μειοδότες με κάθε μέσο : διακοπές παραδόσεων, τραμπουκισμοί, απειλές στους διαδρόμους, συνθήματα στις πόρτες των γραφείων. Ανάλογο ήταν το κλίμα στον τοπικό τύπο και παραθέτω μάλιστα ένα χαρακτηριστικό αντικομμουνιστικό σχόλιο δημοσιογραφικής στήλης, από το οποίο προκύπτει ευθέως η σύνδεση της κομμουνιστικής ιδιότητας με την υπεράσπιση των καλών σχέσεων με τη γειτονική χώρα.

Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, αποφασίσαμε να διευρύνουμε τον κύκλο της ενεργητικής αλληλεγγύης. Τη φορά αυτή όχι μόνο στο Πανεπιστήμιο μα και στην πόλη. Προέκυψε λοιπόν και δεύτερο, καθαρά γιαννιώτικο, κείμενο δημόσιας συμπαράστασης, που τασσόταν στο πλευρό των 169, κατήγγελλε την ποινικοποίηση της διαφωνίας και τη φίμωση της διαφορετικότητας και επισήμαινε ότι η συζήτηση για τα εθνικά θέματα δεν μπορεί να είναι ταμπού ούτε και μονοπώλιο της επίσημης κυβερνητικής άποψης. Το κείμενο συνυπέγραψαν 151 συμπολίτες, του Δημάρχου Φίλιππου Φίλιου συμπεριλαμβανομένου, από ένα ευρύ επαγγελματικό και κυρίως πολιτικό φάσμα και η δημοσίευσή του έθεσε οριστικά τέλος στο κλίμα τρομοκρατίας. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω, εάν κάτι παρόμοιο συνέβη και αλλού, ωστόσο το πολιτικό κλίμα στα Γιάννενα επηρεάστηκε καθοριστικά και οι κραυγές κόπασαν. Ούτως ή άλλως τα επόμενα χρόνια το στόχαστρο του εθνικισμού, υπό την καθοδήγηση του Γκαίητζ, του Μητροπολίτη Κόνιτσας και του τοπικού κλιμακίου της ΚΥΠ, μετατοπίστηκε στην αποσταθεροποίηση της γειτονικής Αλβανίας. Αποκαλυπτικό είναι εν προκειμένω το βιβλίο του Σταύρου Τζίμα «Στον αστερισμό του εθνικισμού / Αλβανία και Ελλάδα στη μετα-Χότζα εποχή» (εκδ. Επίκεντρο, 2010).

Παρότι και στο ενδιάμεσο διάστημα δεν έλειψαν κάποιες εκδηλώσεις και η σχετική αρθρογραφία, η επόμενη μεγάλη όξυνση της μακεδονομαχίας στη χώρα, αλλά και στην πόλη, συνδέεται με τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ το 2008 στο Βουκουρέστι και το «περήφανο» βέτο της Κυβέρνησης Καραμανλή, το οποίο ως γνωστόν εξασφάλισε στη χώρα μας την καταδίκη της από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για παραβίαση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας του 1995. Το συλλογικό κείμενο «Όχι στον εθνικισμό και στις συναινέσεις που τον συντηρούν» (βλ. σύνδεσμο  http://resistencias2005.blogspot.gr/2008/03/blog-post_1234.html) το έχουμε συνυπογράψει 6 άνθρωποι υπό τον πολιτικό προσδιορισμό ΣΥΡΙΖΑ Ιωαννίνων ενώ η Αντιεθνικιστική – Αντιμιλιταριστική Πρωτοβουλία διοργάνωσε και εκδήλωση στην πόλη με θέμα «Δεν μας απειλεί η Δημοκρατία της Μακεδονίας .. Μας απειλεί ο Εθνικισμός, ο Μιλιταρισμός το ΝΑΤΟ». Αυτή τη φορά μοιράστηκα το πάνελ με τη Σίσσυ Βωβού και τους Αναστάς Βαγγέλι και Ίβιτσα Αντέσκι από τη γειτονική χώρα. Η καμπάνια εκείνη ολοκληρώθηκε με μια κοινή διακήρυξη και πορεία ακτιβιστών της ειρήνης από τις δύο χώρες στην πόλη των Σκοπίων τον Μάϊο, με τη στήριξη ενός ικανοποιητικού αριθμού πολιτικών οργανώσεων από την Ελλάδα.

Η επισκόπηση αυτή διατηρεί την αυτονόητη σημασία της. Εξάλλου, όπως έχει γραφτεί και ειπωθεί πολλές φορές, ο αγώνας ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας ενάντια στην (κάθε φορά σημερινή) εξουσία !     

(Υδρογον) άνθρακες ο θησαυρός για την Ήπειρο !

Ο όρος εξορυκτισμός περιγράφει το οικονομικό μοντέλο, που είναι προσανατολισμένο στην εξαγωγή πρώτων υλών, στις μέρες μας κυρίως πετρελαίου και φυσικού αερίου. Έχει ασφαλώς μια μακρά ιστορία αλλά αναζωπυρώθηκε στο σημερινό νεοφιλελεύθερο πλαίσιο της υποχώρησης των κρατικών πολιτικών, καθώς οι ιδιωτικές, πολυεθνικές κατά κανόνα, εταιρίες βρήκαν την ευκαιρία να κινηθούν πιο επιθετικά σε νέες περιοχές. Βεβαίως στη Λατινική Αμερική, και κυρίως στη Βενεζουέλα, τη Βολιβία και το Εκουαδόρ, υποστηρίχθηκε και ένα εναλλακτικό μοντέλο, με βασικά στοιχεία την προσπάθεια ελέγχου των κερδών των εταιριών και τις εθνικοποιήσεις, τη διοχέτευση μέρους των εσόδων σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας και αναδιανομής και βέβαια με την εκφώνηση ενός πατριωτικού λόγου για την υπεράσπιση της εθνικής ανάπτυξης και κυριαρχίας.

Στην πραγματικότητα πάντως οι δυσμενείς επιπτώσεις ήταν οι ίδιες και στις δύο εκδοχές : ρύπανση υδατικών αποθεμάτων και γεωργικής γης από διαρροές, ανεξέλεγκτη απόθεση των αποβλήτων της εξόρυξης, αποψίλωση τεράστιων δασικών εκτάσεων, παραγωγή τοξικών αποβλήτων από τη χρήση χημικών ουσιών, αύξηση των αέριων εκπομπών που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, σεισμικότητα, προβλήματα υγείας, καταστολή και εκδίωξη των τοπικών κοινοτήτων, στρατιωτικοποίηση και πολεμικά επεισόδια. Το ίδιο απρόθυμες αποδείχτηκαν οι κυβερνήσεις στον κοινωνικό και περιβαλλοντικό έλεγχο των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, όποιος και αν ήταν ο φορέας τους.

Το μεγάλο οικονομικό πρόβλημα του εξορυκτικού μοντέλου αποδείχθηκε η ευπάθειά του απέναντι στις χρηματιστηριακές διακυμάνσεις των τιμών των πρώτων υλών, η λεγόμενη «ολλανδική ασθένεια» : Σε κάθε άνοδο των τιμών ή σε κάθε ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων, η έκρηξη των εσόδων επανεπενδύεται σε συγκεκριμένους τομείς, άμεσα συνδεδεμένους με την εξορυκτική βιομηχανία, ενώ την ίδια ώρα η αύξηση της συναλλαγματικής αξίας του εθνικού νομίσματος οδηγεί στην εγκατάλειψη άλλων παραγωγικών κλάδων, μιας και τα προϊόντα τους μπορούν πλέον να εισαχθούν σε φθηνότερες τιμές. Όμως η άνοιξη των ψηλών τιμών δεν διαρκεί για πάντα και η μονοκαλλιέργεια και ανισορροπία της οικονομίας δημιουργεί στη συνέχεια μεγάλα προβλήματα και φτώχεια. Νομίζω ότι η πρόσφατη εικόνα χιλιάδων ανθρώπων στα σύνορα Βενεζουέλας – Κολομβίας είναι αρκούντως διδακτική.

Εν κατακλείδι, το όραμα της μετατροπής του ορυκτού πλούτου σε οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αποδείχθηκε φαντασίωση, διότι η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στην αύξηση των οικονομικών μεγεθών δεν αντισταθμίζει ούτε τις αρνητικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις ούτε τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανισορροπία. Επ’ αυτού περισσότερα στο άρθρο του Γιώργου Βελεγράκη (http://kokkoi.gr/?p=826) στους «Κόκκους».   

Η ενεργοποίηση ενός δυναμικού εξορυκτικού λόμπυ στη χώρα μας είναι σχετικά πρόσφατη. Έχω υπόψη συνεντεύξεις του 2010 του τότε Υπουργού Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Γιάννη Μανιάτη, όπου περιγράφει τις προτεραιότητες της ενεργειακής πολιτικής, με πρώτη εκείνη την εποχή την κατασκευή των αγωγών, χωρίς την παραμικρή αναφορά σε εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου. Μεσολαβεί όμως η επιβολή του πρώτου μνημονίου, η ενεργοποίηση του πετρελαϊκού κεφαλαίου, που μυρίζεται τη νέα ευκαιρία, η επιθετική ανακίνηση των ιδεολογημάτων περί «κρυμμένου θησαυρού» από δεξιά και από αριστερά (λ.χ. από τον περιβόητο Καζάκη), και το θέμα μπαίνει στις πρώτες σειρές της κυβερνητικής ατζέντας. Από κει και πέρα οι εξελίξεις είναι ραγδαίες :

● Τον Αύγουστο του 2011 ψηφίζεται ο νόμος 4001/2011 για τους υδρογονάνθρακες, που τροποποιεί τον παλιότερο νόμο του 1995 και μειώνει το ποσοστό της φορολογικής επιβάρυνσης του αναδόχου εκμετάλλευσης από 40 % στο 25 % (20 % για το Δημόσιο + 5 % για την εκάστοτε Περιφέρεια).

● Το 2012 σταθμό αποτελεί η διοργάνωση ημερίδας από την Επιτροπή Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών με θέμα «Ελληνικοί Υδρογονάνθρακες : Από την έρευνα στην εκμετάλλευση». Αρκετοί από τους ομιλητές εκείνης της ημερίδας συμμετέχουν σήμερα στις αντιπροσωπείες του Υπουργείου Ανάπτυξης, που περιφέρονται στις διάφορες ενημερωτικές ημερίδες για να υποστηρίξουν ότι η πρόοδος της τεχνολογίας ελαχιστοποιεί τους κινδύνους για το περιβάλλον της Ηπείρου.

● Την ίδια χρονιά συντάσσεται από το Εργαστήριο Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής του Πολυτεχνείου η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στη χερσαία περιοχή «Ιωάννινα» συνολικής επιφάνειας 4.200 km2, δηλ. της βόρειας μισής περίπου έκτασης της Περιφέρειας Ηπείρου. Παρά τον γενικό χαρακτήρα και τις ασάφειές της, η ΣΜΠΕ εισηγείται δύο διακριτά στάδια έρευνας και εκμετάλλευσης, δηλαδή ότι πρώτα πρέπει να ολοκληρωθεί το στάδιο των ερευνών και ύστερα να ληφθεί η πολιτική απόφαση, αν συμφέρει ή όχι η εξόρυξη, με τη σύμφωνη γνώμη των τοπικών κοινωνιών. Η ΣΜΠΕ περνάει από την Επιτροπή Περιβάλλοντος του Περιφερειακού Συμβουλίου Ηπείρου με συνοπτικές διαδικασίες, με μία μόνο αρνητική ψήφο - κατά σύμπτωση τη δική μου - και υπό τις νουθεσίες της πλειοψηφίας ότι «δεν πρέπει να κωλυσιεργήσουμε σε ένα τόσο σημαντικό θέμα για την ανάπτυξη της περιοχής», και στη συνέχεια εγκρίνεται από το Υπουργείο.

● Η πρώτη παρουσίαση της ΣΜΠΕ στους φορείς της περιοχής γίνεται, με σχετικό face control, δύο ολόκληρα χρόνια αργότερα, το 2014, και αφού έχει υπογραφεί η σύμβαση με την ελληνική εταιρία Energean Oil & Gas. Η σύμβαση αυτή, την οποία υπογράφει η Συγκυβέρνηση ΝΔ – ΠΑΣΟΚ, αγνοεί τις υποδείξεις της ΣΜΠΕ και είναι της μορφής «open door», δηλαδή σύμβαση - πακέτο έρευνας και εκμετάλλευσης. Κυρώνεται στη Βουλή με το νόμο 4300/2014, κατά τη συζήτηση του οποίου ο ΣΥΡΙΖΑ καταγγέλλει ότι οι συμβάσεις Ιωαννίνων, Πατραϊκού και Κατακόλου δεν προάγουν και δεν κατοχυρώνουν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού και εκχωρούν σκανδαλωδώς τα οφέλη του Δημοσίου στους ιδιώτες μισθωτές. Σύμφωνα με τον Εισηγητή της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης Απόστολο Αλεξόπουλο «θέλουμε τόσο η έρευνα όσο και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων να γίνει κάτω από διαφορετικό θεσμικό πλαίσιο, με διαφορετικό φορολογικό μοντέλο, με σαφώς μεγαλύτερο μίσθωμα, με διαβούλευση και συμφωνία με τις τοπικές κοινωνίες, με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και τα οικοσυστήματα και μη διαταράσσοντας ζωτικές, παραγωγικές διαδικασίες που αναπτύσσονται ήδη, π.χ. ο τουρισμός» (https://syrizanomarxiakideko.wordpress.com/2014/09/21/%cf%83%cf%85%cf%81%ce%b9%ce%b6%ce%b1-%ce%b1%cf%80%cf%8c%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%bb%ce%bf%cf%82-%ce%b1%ce%bb%ce%b5%ce%be%cf%8c%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bb%ce%bf%cf%82-%ce%b3%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%af-%ce%ba/ ).

● Μετά από την κυβερνητική αλλαγή του 2015 και ενώ διάφορα δημοσιεύματα κάνουν λόγο ακόμη και για κινέζικο επενδυτικό ενδιαφέρον παρατηρείται ένα σχετικό πάγωμα της διαδικασίας μέχρι το 2017, που ανακοινώνεται η συμφωνία της  Energean Oil & Gas με την ισπανική πολυεθνική Repsol, που αποκτά το 60% των δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στα χερσαία οικόπεδα Ιωαννίνων και Αιτωλοακαρνανίας και αναλαμβάνει το ρόλο του Διαχειριστή.  Η Repsol είναι μεγάλος παίκτης στην παγκόσμια αγορά εξόρυξης, διύλισης και μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου και πώλησης καυσίμων ενώ έχει παρουσία σε 40 χώρες, κυρίως στη Λατινική Αμερική. Έχει κατηγορηθεί για  περιβαλλοντικά εγκλήματα και παραβιάσεις δικαιωμάτων στην περιοχή (http://www.enlazandoalternativas.org/IMG/html/REPSOL_en.html), από το 2001 μέχρι το 2013 έχει καταγράψει 16 επεισόδια ρύπανσης στις εγκαταστάσεις της στην Ταρανκόνα της Ισπανίας και τέλος κατά το 2016 βαρύνεται διεθνώς με 11 περιστατικά διαρροής από εξορύξεις. Η συμφωνία των 2 εταιριών εγκρίνεται από την Κυβέρνηση, χωρίς τροποποίηση των όρων της αρχικής σύμβασης εννοείται, και τα πρώτα συνεργεία των υπεργολάβων εμφανίζονται στην περιοχή για να διεξαγάγουν προκαταρκτικές σεισμικές έρευνες, που περιλαμβάνουν εκρήξεις σε συνολικό μήκος 575 χιλιομέτρων. Επικρατεί φυσικά αναταραχή και, ενώ αρχίζουν να εκδηλώνονται αντιδράσεις, ο σημερινός Υπουργός Περιβάλλοντος & Ενέργειας Γιώργος Σταθάκης σπεύδει να νουθετήσει τους κυβερνητικούς βουλευτές της Ηπείρου ότι η αξιοποίηση των υδρογονανθράκων αποτελεί εθνικό συμφέρον και μέσο ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας.

Επειδή όμως η κυβίστηση είναι πραγματικά μεγάλη, η κυβερνητική προπαγάνδα χρησιμοποιεί και συμπληρωματική επιχειρηματολογία με 3 σκέλη :

α) Πρώτα με το κουτοπόνηρο «διεξάγουμε την έρευνα για να μάθουμε τί υπάρχει στο υπέδαφος χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση για το Δημόσιο αλλά μπορεί να μη βρεθούν αξιοποιήσιμα κοιτάσματα, οπότε ούτε γάτα ούτε ζημιά». Εκτός από το ότι θυμίζει πολύ το αντίστοιχο «αφήνουμε πόρτες και παράθυρα ανοιχτά αλλά μπορεί οι διαρρήκτες να μην ασχοληθούν με το σπίτι», οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες συνήθως δεν πάνε «στα κουτουρού». Όπως εξήγησε και ένα στέλεχος της Κοινοπραξίας σε πρόσφατη ημερίδα, υπάρχουν ασφαλείς ενδείξεις για ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων, τουλάχιστον φυσικού αερίου, στην περιοχή του Πωγωνίου. Υπενθυμίζω ότι το 2002, σε προγενέστερη έρευνα στην ίδια περιοχή, η ερευνητική γεώτρηση «Δήμητρα» έφτασε σε βάθος 4.000 μέτρων και διακόπηκε λόγω υψηλών πιέσεων και κινδύνου μεγάλου ατυχήματος από έκρηξη αερίου. Τις μέρες εκείνες η Πυροσβεστική μοίραζε μάσκες στους κατοίκους των γειτονικών οικισμών.

β) Το δεύτερο επιχείρημα είναι η κατηγορηματική απόρριψη του fracking, της μη συμβατικής δηλαδή εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου και έγκλειστου πετρελαίου με τη μέθοδο της υδραυλικής ρωγμάτωσης, που είναι περιβαλλοντικά η πιο επικίνδυνη και ακραία μορφή εξορύξεων και έχει χαρακτηριστεί ως η «νέα παγκόσμια κρίση του νερού». Ενώ όμως όλοι αποκηρύσσουν μετά βδελυγμίας το fracking, δεν κάνουν προς το παρόν τίποτε για τη νομοθετική του απαγόρευση στα πρότυπα της Γαλλίας, της Ιρλανδίας, ακόμη και της Βουλγαρίας. Στην πραγματικότητα, όπως προκύπτει και από τη διεθνή πρακτική, η εκμετάλλευση του μη συμβατικού σχιστολιθικού αερίου και έγκλειστου πετρελαίου ξεκινάει, αφού ολοκληρωθεί αυτή των συμβατικών κοιτασμάτων, και επομένως άμεσος κίνδυνος δεν υφίσταται ούτως ή άλλως. Για να έχουν όμως τα ξόρκια αντίκρυσμα και στο μέλλον, πρέπει να υπάρξει νομοθετική απαγόρευση.

γ) Το τρίτο επιχείρημα τέλος είναι οι επαναλαμβανόμενες κατηγορηματικές διαβεβαιώσεις για αυστηρούς περιβαλλοντικούς ελέγχους, επαγρύπνηση όλων των αρμοδίων Υπηρεσιών, αποκλεισμό των προστατευόμενων περιοχών από τις εξορύξεις κλπ. Προκύπτει όμως το ερώτημα, γιατί ο αρμόδιος Υπουργός αρνήθηκε να συμπεριλάβει στον πρόσφατο νόμο για τις προστατευόμενες περιοχές τροπολογία του συμμαχικού κόμματος των Οικολόγων – Πρασίνων με πρόβλεψη απαγόρευσης των εξορύξεων στις περιοχές του δικτύου Natura, 10 από τις οποίες περιλαμβάνονται μέσα στα όρια του οικοπέδου των Ιωαννίνων. Αντιλαμβάνεται κανείς πόσο καθησυχαστικές μπορούν να είναι οι κυβερνητικές διαβεβαιώσεις.

Κοινό γνώρισμα και των 3 αυτών «εναλλακτικών» επιχειρημάτων είναι το άγχος της βραχυπρόθεσμης επικοινωνιακής διαχείρισης, ώστε να λησμονηθεί η στροφή 180 μοιρών του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και να διασκεδαστούν οι ανησυχίες των κατοίκων, ανοίγοντας το δρόμο για μεγάλες περιβαλλοντικές απειλές στο άμεσο μέλλον και για ακόμη μεγαλύτερες στο απώτερο.       

● Το τελευταίο επεισόδιο είναι η κύρωση στη Βουλή πριν από λίγο καιρό - με θετική ψήφο από ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ, ΔΗΣΥ και Ποτάμι και χωρίς ονομαστική ψηφοφορία - της σύμβασης για το οικόπεδο Άρτας – Πρέβεζας, δηλαδή για ολόκληρη την υπόλοιπη Ήπειρο με την εταιρία Ελληνικά Πετρέλαια, φυσικά πάλι με την ίδια μορφή «open door». Ας έχουμε υπόψη ότι για τις περιοχές Νοτίου Ιονίου και Κρήτης τα ΕΛΠΕ έχουν σχηματίσει κοινοπραξία και έχουν υποβάλει φάκελο προσφοράς από κοινού με - ποιαν άλλη ; - τη Repsol.   

Αναφέρθηκα ήδη στην αρχή στις τεκμηριωμένες διεθνώς μεγάλες και πολυεπίπεδες συνέπειες των εξορύξεων, οι οποίες μάλιστα αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο στην περίπτωση του fracking. Είναι αποκαλυπτική η αμεσότητα της τηλεοπτικής εικόνας από τη σημερινή πραγματικότητα στην Περιφέρεια Μπαζιλικάτα της γειτονικής Ιταλίας (https://youtu.be/6Azay2QIALQ). Προσθέτω όμως 3 ακόμα παρατηρήσεις ειδικά για την Ήπειρο :

α) Το σεισμικό ιστορικό της περιοχής είναι πλούσιο. Όταν οι εξορύξεις υδρογονανθράκων προκαλούν την εμφάνιση σεισμών ακόμα και σε περιοχές, όπου το φαινόμενο ήταν εντελώς άγνωστο, λ.χ. στο Γκρόνιγκεν της Ολλανδίας, ή εκτινάσσουν τη σεισμικότητα σε ύψη δυσθεώρητα, όπως στην Οκλαχόμα, πόσο ασφαλείς μπορούμε να αισθανόμαστε εμείς ;

β) Το δεύτερο στοιχείο αφορά τα νερά της Ηπείρου, που όπως ξέρετε αποτελεί την υδρολογική καρδιά της Ελλάδας. Δεν πρόκειται μόνο για το ότι απαιτείται πολύ νερό για τη δημιουργία χιλιάδων τόνων λάσπης, η οποία διοχετεύεται μέσα στη γεώτρηση για πολλές χρήσεις - έλεγχο των αναπτυσσόμενων πιέσεων, λίπανση, άνωση και σύνθεση τσιμέντου - ούτε για το ότι δημιουργούνται τέλματα εναπόθεσης της λάσπης. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο διαρκής εφιάλτης των διαρροών κατά τη διάρκεια της παραγωγής, της επεξεργασίας ή της μεταφοράς.

γ) Τέλος το μεγαλύτερο ίσως έγκλημα διαπράττεται απέναντι στη φυσιογνωμία της Ηπείρου, που λόγω της συγκοινωνιακής απομόνωσης μπορεί να καθυστέρησε στην οικονομική της ανάπτυξη, διατήρησε όμως σε μεγάλο βαθμό ανέπαφο το συγκλονιστικό φυσικό της τοπίο, τους βιότοπους και την πολιτιστική της κληρονομιά. Υπό τα σημερινά δεδομένα το στοιχείο αυτό αποδεικνύεται μεγάλο πλεονέκτημα, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τους ρυθμούς αύξησης των επισκεπτών ακόμη και μέσα στην κρίση (αύξηση κατά 20 % μόνο μέσα στον τελευταίο χρόνο και πάνω από 100 % σε σύγκριση με το 2014). Και είναι προφανές ότι η άνοδος του τουρισμού παρασύρει προς τα πάνω και άλλους κλάδους και κυρίως την πρωτογενή παραγωγή, η οποία επίσης θα μπει σε περιπέτειες, εάν ευοδωθεί το σενάριο των εξορύξεων.

Φυσικά το σενάριο αυτό, όντας εισαγόμενο νέο φρούτο, δεν εναρμονίζεται με τις κατευθύνσεις των υφιστάμενων και θεωρητικά υπερκείμενων μορφών χωροταξικής οργάνωσης της Περιφέρειας. Ούτε το Περιφερειακό Χωροταξικό ούτε ο Επιχειρησιακός Σχεδιασμός της Περιφέρειας Ηπείρου ούτε το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών έχουν λάβει, κατά τη σύνταξή τους, σοβαρά υπόψη το νέο Ελντοράντο. Και είναι σίγουρα ζητούμενο η αξιοπιστία του σχεδιασμού σ’ αυτή τη χώρα να μη κουρελιάζεται με την επίκληση της καραμέλας του «εθνικού» συμφέροντος.

Απέναντι στην εισβολή οι κάτοικοι της Ηπείρου προσπαθούν να οργανώσουν την άμυνά τους. Οι αντιδράσεις στους πρώτους Δήμους των ερευνών, Ζίτσας, Πωγωνίου και κυρίως του τουριστικού Ζαγορίου, έχουν συγκλίνει στη δημιουργία μιας πολυσυλλεκτικής και ανοιχτής πανγιαννιώτικης Επιτροπής Πρωτοβουλίας ενάντια στις εξορύξεις, που συνεδριάζει με την παρουσία δεκάδων ατόμων, ενώ η ενημερωτική της σελίδα «ΣΩΣΤΕ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ – ΟΧΙ ΣΤΙΣ ΕΞΟΡΥΞΕΙΣ» στο facebook αριθμεί ήδη πάνω από 17.000 μέλη σε όλη την Ελλάδα. Η διοργάνωση εκδηλώσεων και δράσεων είναι αυτή την εποχή συνεχής, όπως και οι παρεμβάσεις σε συνεδριάσεις δημοτικών συμβουλίων και στις ημερίδες του Υπουργείου, ενώ οι τελευταίες εξελίξεις περιλαμβάνουν τη συγκρότηση ανάλογων επιτροπών σε Άρτα και Πρέβεζα και την κινητοποίηση της αποδημίας. Στο πολιτικό επίπεδο την αντίθεση στις εξορύξεις στηρίζουν το ΚΚΕ, το οποίο πάντως περιορίζει την κριτική του στις συμβάσεις και στις εταιρίες και όχι στην εξορυκτική φαντασίωση συνολικά, οι Οικολόγοι – Πράσινοι, σχεδόν όλο το φάσμα των οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και αντιεξουσιαστικές συλλογικότητες και τέλος μεγάλες οικολογικές οργανώσεις (WWF, Greenpeace κλπ.)

Φυσικά η προσπάθεια εξουδετέρωσης του κινήματος έχει απ’ όλα. Και κυβερνητικές διαβεβαιώσεις «επαγρύπνησης» και προσεταιρισμό τοπικών αρχόντων και υποσχέσεις για θέσεις εργασίας – και φυσικά και υλοποίηση τέτοιων υποσχέσεων - και εγκατάσταση επικοινωνιακού συμβούλου της εταιρίας στα Γιάννενα και ρετσινιές του τύπου «υποκινούμενοι», «οπαδοί του όχι σε όλα», ακόμα και «αντικειμενικοί σύμμαχοι των αλβανικών συμφερόντων» κλπ. καθώς και κάποιες πρώτες, αόριστες προς το παρόν, νύξεις για ποινικοποίηση.

Η Πρωτοβουλία έχει συνείδηση ότι αγωνίζεται ενάντια σε θηρία και ότι το μέτωπο ενάντια στις εξορύξεις πρέπει να ξεπεράσει τα γεωγραφικά όρια της Ηπείρου και όχι μόνο αυτά. Ούτως ή άλλως συνδέεται με την ευρύτερη μάχη για την ανατροπή του καπιταλιστικού ενεργειακού μοντέλου, που αυξάνει τα κέρδη των λίγων και εξαθλιώνει τους πολλούς, που οδηγεί σε θερμά επεισόδια και πολέμους, που γιγαντώνει τις μεταφορές και προκαλεί πλανητικής κλίμακας οικολογικές καταστροφές. Ούτως ή άλλως συνδέεται με τον αγώνα για κοινωνικό έλεγχο και μικρή κλίμακα στην παραγωγή, μεταφορά και διανομή της ενέργειας, με τον αγώνα για την αλλαγή της ζωής των σημερινών ανθρώπων και των απογόνων τους.

Η διεθνής εικόνα των εξελίξεων στις εξορύξεις υδρογονανθράκων είναι αντιφατική, καθώς από τη μία πλευρά έχουμε ραγδαία επέλαση του fracking στις ΗΠΑ (από το 1 % των ενεργειακών τους αναγκών το 2000 έφθασε να καλύπτει πάνω από το 20 % σήμερα) και σε άλλες χώρες και μάλιστα και σε κάποιες ευρωπαϊκές (Μεγάλη Βρετανία πλην Σκωτίας, Πολωνία κλπ.) και από την άλλη βλέπουμε τις πρώτες απαγορεύσεις ακόμη και συμβατικών εξορύξεων (χερσαίων στη Δανία, θαλάσσιων στη Μπελίζ της Κεντρικής Αμερικής) αλλά και την αναγγελία της διακοπής χρηματοδότησης παρόμοιων δραστηριοτήτων από την Παγκόσμια Τράπεζα.

Η κύρια έμπνευση όμως προέρχεται από τη χώρα - έδρα της Repsol, την Ισπανία, η οποία δεν έχει απαγορεύσει τις εξορύξεις. Το 2012 η εταιρία ανακοίνωσε την υλοποίηση ερευνητικού προγράμματος στη θαλάσσια περιοχή των Κανάριων νησιών, γεγονός που προκάλεσε μια έκρηξη αντιδράσεων και την προκήρυξη δημοψηφίσματος από την Κυβέρνηση της Αυτονομίας. Βεβαίως το δημοψήφισμα απαγορεύθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Μαδρίτης - παλιά μου τέχνη κόσκινο ! -, αυτό όμως δεν εμπόδισε 200.000 Κανάριους, το 1/10 του συνολικού πληθυσμού, με επικεφαλής τον Περιφερειάρχη Παουλίνιο Ριβέρο, να διαδηλώσουν ενάντια στην παρουσία της Repsol, ο Πρόεδρος της οποίας χαρακτήρισε την κατάσταση «τριτοκοσμική». Το 2015 η εταιρία εγκατέλειψε το πρόγραμμα, ανακοινώνοντας ότι οι γεωτρήσεις της δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, έχουμε όμως βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι το πραγματικό της πρόβλημα ήταν οι πολιτικοί συσχετισμοί.

Ελπίζουμε να τα καταφέρουμε να γίνουμε και στην Ήπειρο «τριτοκοσμικοί» !